Wspomnienie o śp. Profesorze Tadeuszu Gromadzie (1929 – 2025)

Tadeusz Gromada urodził się w 1929 roku w Passaic, New Jersey USA jako syn Jana Władysława Gromady – wybitnego działacza podhalańskiego w Ameryce oraz Anieli z domu Pudzisz.  Mimo trudnych czasów (recesja) rodzice zadbali o wykształcenie utalentowanego syna. Tadeusz studiował nauki społeczne na Seton Hall University, South Orange (1947–1951); historię Europy Wschodniej na Fordham University, New York (1951–1953). W 1966 roku na Fordham University obronił pracę doktorską, napisaną pod kierunkiem prof. Oskara Haleckiego. W latach 1959 -1992 prof. Tadusz Gromada był wykładowcą historii Europy Wschodniej i Studiów Etnicznych/Imigracyjnych na New Jersey City University, Jersey City, N.J. W 1992 roku po przejściu na emeryturę kontynuował działalność naukową. Był autorem wielu cennych artykułów publikowanych m.in. w „Slavic Review”, „The Polish Review”, „East European Quarterly”, „Nationalities Papers”, „East Central Europe” oraz publikacji książkowych w języku angielskim i polskim: „Essays on Poland’s Foreign Policy 1918–1939”, (redaktor, współautor) New York 1969; “Polonia Amerykańska: przeszłość i współczesność”, (współredaktor) Wrocław 1988; „Jadwiga of Anjou and the Rise of East Central Europe”, (redaktor) New York, 1991; „Roots of America”, (współautor) Washington, D.C. 1975; “Report of the N.J. Governor’s Commission on Eastern European and Captive Nation History” Trenton, N.J., 1989.

Prof. Tadeusz Gromada był członkiem wielu znaczących instytucji i stowarzyszeń naukowych w USA. W 1964 roku został członkiem Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce (Polish Institute of Arts & Sciences of America), gdzie w latach 1971-1988 pełnił obowiązki sekretarza generalnego, w latach 1988–2008 wiceprezesa; zaś w latach 2008-2011 prezesa.  Pracę w PIASA łączył z obowiązkami członka, a w latach 1984 oraz 1995 i 1996 prezesa Polish American Historical Association. Ponadto prof. Gromada od 1968 roku był aktywnym członkiem American Association for the Advancement of Slavic Studies. Ogromną rolę odegrał także w Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, najpierw jako członek zarządu (1981–2009), a następnie jako jego wiceprezes (1990–2009).

Na osobną uwagę zasługuje ogromny wkład prof. Tadeusza Gromady w rozwój ruchu podhalańskiego w USA. Oboje z siostrą, Janiną Gromadą-Kedroń, wyrastali w domu o silnych polskich i podhalańskich tradycjach. Ojciec Profesora – Jan Władysław Gromada był twórcą Stowarzyszenia Górali Tatrzańskich Koło nr 11 w Passaic, które od lat 30. XX wieku prowadziło niezwykle ożywioną działalność artystyczno-kulturalną. Tadeusz wraz z Janiną od wczesnych lat dziecinnych grali, śpiewali i tańczyli po góralsku, a także występowali w sztukach teatralnych reżyserowanych przez ich ojca. Wywodzący się z Podhala rodzice przekazali swoim dzieciom miłość do jego pięknej i bogatej kultury. Miłość ta była istotnym elementem współtworzącym Tadeusza Gromadę – naukowca, profesora, specjalistę od zagadnień historii Polski i jej miejsca w kontekście dziejów Europy. Ten wytrawny naukowiec nie szczędził czasu, aby angażować się w prace redakcyjne „Tatrzańskiego Orła”. Przez lata regularnie umieszczał w nim artykuły, popularyzujące kulturę i dzieje Podhala zarówno w środowisku polskiej emigracji, jak i Amerykanów. Ci ostatni wielokrotnie mieli okazję poznawać ją za pośrednictwem perfekcyjnie przygotowanych programów, prezentowanych przez zespół działający przy Stowarzyszeniu Tatrzańskich Górali Koło nr 11 ZPPA w Passaic N.J. Szczególne wrażenie robił na nich pełen pasji i popisów sprawności taniec zbójnicki wykonywany przez młodego Tadeusza Gromadę, a także męża pani Janiny, Henryka Kedronia.

W 2022 roku wspólną decyzją Profesora Tadeusza Gromady oraz jego siostry pani Janiny Gromady- Kedroń bogate archiwum „Tatrzańskiego Orła” zostało przekazane do Ludźmierza. Dziś jest ono już w dużej mierze zarchiwizowane, choć nadal trwają prace nad szczegółowe uporządkowanie i opisanie bogatej korespondencji. W czasie prac porządkujących ów cenny dar i przygotowujących do jego przekazania miałam wielokrotnie okazję rozmawiać z  panem prof. Tadeuszem Gromadą, który ogromnie cieszył się z faktu, że życiowy dorobek rodziny Gromadów zostanie przekazany w dobre ręce i otoczony należytą opieką. Pan Profesor był także pierwszym recenzentem moich teksów poświęconych „Tatrzańskiemu Orłowi”, prezentowanych na polskich i międzynarodowych konferencjach naukowych. W mojej pamięci zostanie na zawsze jako niezwykle pogodny, życzliwy i serdeczny człowiek, a przy tym cieszący się ogromnym uznaniem amerykańskiego środowiska naukowego Profesor, gotowy spieszyć z pomocą każdemu, kto pragnie kroczyć drogą rzetelnej nauki.

Za swoją wieloletnią pracę i służbę Profesor Tadeusz Gromada był wielokrotnie nagradzany, m.in. Outstanding Citizen Award przyznaną przez Polish University Club of New Jersey (1977) oraz Medalem im. Mieczysława Haimana, przyznanym przez Polish American Historical Association (1985). Także Rzeczpospolita Polska doceniała zasługi Profesora Tadeusza Gromady, honorując go m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi RP (1993), Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi RP (2000), a także Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (1995). Prof. Tadeusz Gromada był też wielokrotnie honorowany przez Związek Podhalan w Ameryce i w Polsce, a także zapraszany jako honorowy mówca na Sejmach i Zjazdach Podhalan. Gdziekolwiek się pojawił, swoją obecnością wnosił do dyskusji rzetelną wiedzę, wyważoną mądrość, a także pełną szacunku dla interlokutorów i słuchaczy profesorską klasę.

Ponieważ nikt nie jest w stanie zastąpić Profesora Tadeusza Gromady, winniśmy zachować o Nim żywą pamięć i wzorować się na Jego postawie w podejmowanych przez nas działaniach na rzecz rozwoju kultury polskiego Podtatrza.